Rekabet Kurumu’nun, ziraat ürünleri alanında yürütülen sektör incelemesi kapsamında hazırladığı “Yaş Sebze ve Meyve Sektör İncelemesi Raporu” tamamlandı.
AA muhabirinin rapordan yapmış olduğu derlemeye nazaran, yaş sebze ve meyveler, oldukça sayıda el değiştirerek, toplayıcı, simsar, komisyoncu, tüccar şeklinde aracılar kanalıyla tüketiciye ulaştırılıyor. Yaş meyve ve sebzede üretici örgütlenmesinin arzulanan düzeyde olmaması, pazarlama kanalının uzamasına ve tüketicinin ödediği paradan üreticinin eline geçen miktarın düşmesine yol açıyor.
Nihai ürün fiyatlarında yaşanmış olan fiyat artışı yada düşüşü sonraki yıl üretimini de direkt etkilerken, üretim eksikliği yada fazlalığı ortaya çıkıyor. Bu durum, tarımsal ürün fiyatlarındaki istikrarsızlığın en mühim sebeplerinden birini oluşturuyor.
Tarımsal ürünler, iklim, hava koşulları, kuraklık, hastalık, coğrafya şeklinde faktörlere bağlı olması sebebiyle de etkileniyor. Yaş meyve ve sebzelerin acele bozulabilir ürünler olmaları, depolama olanaklarının yetersiz, raf ömürlerinin kısa olması da fiyat hareketliliğine niçin oluyor. Türkiye’de bu ürünlerin pazarlanması {özel sektör} tarafınca yapılırken, üreticiden tüketiciye olan pazarlama kanalında çoğu zaman komisyoncu, tüccar ve perakendeciler vazife alıyor.
Tarımsal üretim gerçekleştiren oyuncular mühim oranda rekabet ederken, bu oyuncular gereksinimleri olan girdileri çoğunlukla “oligopol” piyasalardan sağlıyor. Söz mevzusu problemin üreticiler üstündeki tesirinin hafifletilmesi gerekiyor. Bu imkanın sağlanamadığı durumda ise ziraat endüstrisinin karlılıktan uzaklaşması ve üretim miktarının azalması ve dolayısıyla ürün fiyatlarının artması planlanıyor.
– “Ülke çapında merkez birliği oluşturulsun” önerisi
Ufak çiftçiler, ürünlerini satarken çoğunlukla aracı tüccar ya da komisyoncularla karşı karşıya kalıyor. Bu elden ele geçişler sonucunda ürünün fiyatı artıyor ve bu yüksek fiyat tüketici talebinin düşmesine niçin oluyor.
Üretici ile tüketici içinde rol oynayan aracıları ortadan kaldırma ve aracıların elde etmiş olduğu kazancı en aza indirme mevzusunda ziraat satış kooperatiflerinin mühim bir görevi bulunuyor.
Raporda, bağımsız olarak etkinlik gösteren bir ziraat satış kooperatifinin, mahalli aracılarla rekabet edebilmesine, bazı aracıları ortadan kaldırabilmesine ve ortaklarına bazı teknik avantajlar sağlayabilmesine rağmen bazı ürünlerin imalatını ya da ihracatını elinde bulunduran büyük tüccar ve sanayicilerle rekabet etmesi için bölge çapında birlikler ve ülke çapında bir merkez birliği oluşturmaları önerildi.
– “Alıcı gücün kötüye kullanılması önlenmeli”
Söz mevzusu raporda zincir marketlerin payları da ele alındı. Buna nazaran, yalnızca 4 girişim pazarın yarısından fazlasına hakim durumda. Pazardaki en büyük 10 oyuncuya bakıldığında ise bu sayı yüzde 63 seviyelerine ulaşıyor. Rakamlar, organize perakende pazarı içinde yoğunlaşma oranlarının seneler itibarıyla ciddi oranda arttığını gösteriyor.
Perakende sektöründe süpermarketlerin payının artıyor olması ürünlerin üretildiği, paketlendiği ve tedarik edilmiş olduğu pazarı da şekillendirmeye başladı. Bu yoğunlaşmanın neticelerinden biri de bu yapıların tedarik zincirindeki alıcı gücünün artışı olarak ortaya çıktı. Satışların peşin, ödemelerin uzun vadeye yayılması zincir marketlere mühim bir fon deposu yaratıyor.
Tarımsal üreticilerin, zincirin öteki oyuncuları karşısında müzakerelerinde oldukça azca pazarlık gücüne haiz olduğu belirtilen raporda, tedarik zincirindeki öteki aktörlerin güçlerinin sınırlandırılması durumunda, çiftçilerin gelirlerinin artırılması, arz güvenliği ve tüketici fiyatlarının makul seviyelere gelmesi, amaçlara beraber ulaşılabilmesinin mümkün hale geleceği ifade edildi.
Perakendecilerin gücü, tedarikçiler üstündeki etkilerinin yanı sıra tüketici tercihlerinin azalması, daha yüksek fiyatlar ve inovasyon üstündeki neticeleri ile tüketiciyi de etkiliyor. Perakendeciler pazarda haiz oldukları güç sebebiyle tüketici talebini, tüketicilerin neyi, iyi mi ve nerede satın aldıklarını şekillendiriyor.
Süpermarketlerin perakende seviyesindeki pazar gücü ve tedarik seviyesinde haiz oldukları alıcı gücü birbirini güçlendiriyor. Pazar gücü arttıkça perakendeci daha uygun koşullarda alım yapabilir ve daha düşük fiyatlarla bu ürünler tüketiciye sunulabilir. Bu durum da pazar gücünün artmasına niçin oluyor.
Raporda, süratli tüketim malları perakendeciliği alanında etkinlik gösteren teşebbüslerin gerek pazar payları gerekse alıcı güçleri mühim seviyede arttığından alıcı gücünün kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla düzenlemeler yapılması gerektiği bildirildi.
– “Tarımsal girdilerde yerli üretim sağlanmalı”
Raporda, ziraat piyasalarında hem arz güvenliği hem de fiyat istikrarı açısından alınması ihtiyaç duyulan önlemlere ilişkin önerilere de yer verildi.
Buna nazaran, Türkiye’de tarımsal üretim, en mühim girdi kalemleri olan akaryakıt, gübre, tohum ve ilaçta ithalata ve dolayısı ile döviz kuruna bağımlı olunması sebebiyle oldukça maliyetli. Bu yüzden kısa dönemde söz mevzusu girdilerin sübvanse edilmesi, uzun dönemde ise bu alanlarda olabildiğince yerli üretimin sağlanması hem fiyatlar hem de arz güvenliği için ehemmiyet taşıyor.
Kafi üretimin sağlanması için ihracat ve ithalat politikaları da dahil olmak suretiyle, “üretim planlaması” yapılması, bunun için Ziraat ve Orman Bakanlığı nezdinde komisyon oluşturulması, destekleme politikaları, üretim planlaması kapsamında tekrardan ele alınması rapordaki tavsiyeler içinde yer aldı.
Tedarik zincirinin boyunun kısaltılması için aracıların (tüccar, komisyoncular, nakliyeciler, depolama) üstlendikleri fonksiyonların üretici birlikleri vasıtası ile yerine getirilmesi, bu çerçevede üretici birliklerinin tekrardan yapılandırılması, Ziraat ve Orman ile Tecim bakanlıkları önderliğinde komisyon oluşturulması gerektiği açıklandı.
Raporda, çiftçilerin gelirlerinin artırılmasına yönelik destek mekanizmalarının artırılması, tarımsal destek sunar ekim öncesi açıklanması ve bunun uzun dönemli olması, mecburi fiyat bildirimleri yanında üretim, kapasite, yığın, tecim şeklinde piyasa verilerine çiftçilerin yetişmesi için piyasa şeffaflığının artırılmasına yönelik mekanizmaların hayata geçirilmesi önerildi.
İstenmeyen üretim miktarı dalgalanmasının önüne geçmek için ziraat sektöründe çiftçilerin üretim tercihlerini şekillendirmeleri için güncel ekim verilerinin olabildiğince saydam şekilde paylaşılması rapordaki tavsiyeler içinde yer aldı.
Tarımsal üretimin devamlılığın sağlanabilmesini için risk yönetimi kapsamında tarımsal sigortaların yaygınlaştırılması ve korumanın artırılması gerektiği belirtilen raporda, tarımın finansmanı için yeni mekanizmalar geliştirilmesi ve finansman maliyetlerinin aşağıya çekilmesinin önemine yer verildi.
Raporda, zincir marketlerin alıcı güçlerinin sınırlandırılması için Tecim Bakanlığı nezdinde haksız tecim uygulamalarına yönelik tedbirlerin hayata geçirilmesi ve bu uygulamaların sıkı bir halde denetlenmesi gerektiği de kaydedildi.
