Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimler Kısmı Deniz Biyolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ülgen Aytan ve ekibi, 2019’da, İzmit Körfezi’nde bulunan ekolojik ve ekonomik öneme haiz balıklar üstünde mikroplastikleri araştırma projesine başladı. Makalesi mart ayında piyasaya sürülen araştırmada, balıklarda tespit edilen mikroplastik rakamlarına yer verildi.
Araştırma kapsamında incelenen kefal, kırlangıç, iskorpit, dil balığı ile pisi balıklarının tamamında, barbunların yüzde 80’inde, mazakların yüzde 53’ünde, istavritlerin yüzde 40’ında, kaya balıklarının yüzde 39’unda, çırçırların yüzde 28’inde, trakonyaların yüzde 20’sinde ve mezgitlerin yüzde 10’unda mikroplastik tespit edildi.
Araştırmanın bilgileri hakkında AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Aytan, emek harcama kapsamında büyük bir kısmı insanoğlu tarafınca gıda olarak tüketilen ve denizlerin biyojeokimyasal döngülerinde mühim bir fonksiyona haiz 12 balık türünü incelediklerini belirtti.
Aytan, “İncelenen tüm türlerde, değişen miktar ve tiplerde mikroplastiğe rastladık. İncelediğimiz her 10 balıktan 4’ünde mikroplastiklere rastladık diyebiliriz. Bu, balıkların sindirim kanalında minimum bir tane plastik bulunmuş olduğu anlamında gelmiyor, bazı balıkların sindirim kanalında onlarca mikroplastik tespit ettik.” diye konuştu.
Araştırmayı gerçekleştirdikleri İzmit Körfezi’nin; 1970’lerden itibaren, artan nüfus, sanayileşme ve vapur trafiği şeklinde faktörler sebebiyle kirlenmeye başlamış olan ve ortalama 25 milyonluk bir nüfusun drenaj noktası haline gelen Marmara Denizi’nin doğusunda yer aldığını ve sınırı olan su değişimi sebebiyle her türlü kirleticiyi barındırdığını ifade eden Aytan, plastiklerin de bu kirleticilerin başlangıcında geldiğini kaydetti.
Yaptıkları araştırmada plastikleri fizyolojik ve kimyasal özelliklerine nazaran değerlendirdiklerini özetleyen Aytan, şu detayları paylaştı:
“Fizyolojik özellikte en oldukca rastladığımız fiberlerdi. Bunların, oldukca büyük bir kısmı bileşik tekstilin yıkanması sonucunda ya da kullanılması esnasında aşınmaya bağlı olarak ortaya çıkıp rüzgarlar kanalıyla kaynağından oldukca uzaklara taşınarak ya da bileşik tekstilin yıkanması sonucu kanalizasyon vasıtasıyla deniz ortamına ulaşabiliyorlar. Maalesef atık su arıtma tesislerinde de oldukca büyük bir kısmı tutulamıyor. İncelenen balıkların sindirim kanalında parça ve film formunda da mikroplastiklere rastladık. Parça tipte mikroplastikler, deterjan şişesi şeklinde büyük boyutlu her türlü sert plastiğin parçalanması ile oluşan mikroplastikler… Film olarak adlandırdığımız, çoğu zaman ambalaj ya da poşet olarak kullanılan, bükebildiğiniz yumuşak, biçim değiştirebilen mikroplastiklere de rastladık.”
Aytan, küresel plastik üretiminin 2050’ye kadar, mevcudun dört katına çıkmasının beklendiğini aktararak deniz ortamına plastik girişi şu an dursa bile 1950’lerden beri giren plastiklerin parçalanmaya devam ettiğine dikkati çekti.
Ülgen Aytan, plastiğin niçin tehdit olduğu mevzusunda şunları söylemiş oldu:
“En başta, denizel gıda zincirinin temelini oluşturan ve plankton olarak adlandıran mikroorganizmalarla eş boyutta ve eş zamanlı bulunmaları bir tehdit. Midye şeklinde, hamsi şeklinde suyu filtre ederek beslenen canlılar büyük risk altında bu sebeple mikroplastikten kaçma şansları yok. Plastikleri ve ilişkili toksik kimyasalları bünyelerine alıyorlar. Bu kimyasalların bir çok biyoakümülatif kısaca canlının yağ dokusunda birikim yapma eğiliminde. Bir canlıdan öteki canlıya gıda zincir vasıtasıyla aktarılabiliyor. Mesela hamsi mikroplastik tüketirse, onun üstünden beslenen palamuda mikroplastik aktarmakta. Ek olarak deniz canlıları mikroplastikleri organik gıdaları sanarak yanlışlıkla da tüketebilmekte.”
“Daha ilkin meydana getirilen çalışmalara bakıldığında Marmara Denizi’nde mikroplastik kirliliği kilometrekarede milyon adedi geçebiliyor” diyen Aytan, plastik kirliliğinin okyanusların karşı karşıya kalmış olduğu en süratli büyüyen tehdit bulunduğunu, yakın gelecekte deniz ekosistemine geri dönüşü olmayan zararlar verebileceğini dile getirdi.
Mikroplastik mevzusunda dünyada ve Türkiye’de meydana getirilen çalışmalarda rapor edilen rakamların birbirine yakın bulunduğunu aktaran Aytan, “İzmit Körfezi öteki bölgelere nazaran oldukca fena diyemeyiz, oldukca iyi de diyemeyiz. Mikroplastik tüketimi için rapor edilen bir aralık var, bizim rapor ettiğimiz rakamlar o aralığın içinde.” dedi.
Dünyada dört yüzün üstünde balık türünde mikroplastik tüketiminin rapor edildiğini vurgulayan Aytan, şöyleki devam etti:
“Bu balıkların yarısından fazlası ekonomik kıymeti olan, insan besini olarak kullanılan balıklar. Bilhassa bu balıkların popülasyonunun, endüstriyel baskının yüksek olduğu alanlarda daha çok risk teşkil edebileceği düşünülüyor. Plastik hem kendi bünyesindekini hem de etrafındaki kirleticileri biriktirerek daha çok risk oluşturabilir. Balıkta mikroplastik varlığını idrak etmek, ortamdaki kirliliğin boyutunu idrak etmek, risk değerlendirmesi yapmak, hem ekosistem ve insan sağlığı açısından hem de alınması ihtiyaç duyulan tedbirler mevzusunda karar alıcılara yol göstermek açısından oldukca mühim.”
Denize gönderilen plastiğin fizyolojik, kimyasal, biyolojik birçok tesir gösterdikten sonrasında, etkilerinin katlanarak sofraya döndüğünün ve insanoğlu için oldukca büyük bir tehdit haline geldiğinin altını çizen Aytan, mikroplastik kirliliğine karşı çözüm önerilerini şöyleki sıraladı:
“Acilen denizlerimize giren plastiği azaltmamız ve denizde mevcut olanları da uzaklaştırmak için yeni teknolojiler geliştirmemiz lazım. Şu an kutuplara kadar yayılmış toksik, kalıcı bir kirleticiden bahsediyoruz. Böylesine yüksek yüzerliğe haiz bir kirletici, uzun yolculuklar sonunda, asla ilişkin olmadığı bir ekosisteme taşınabiliyor. Daha iyi katı atık yönetimine ve atık su arıtımına gereksinim var. Tek kullanımlık plastiklerin kullanımına global olarak yasaklama getirilmeli. Sadece bu düzenlemeleri bekleyene kadar, kişisel tercihlerimizle bile global anlamda değişiklik yaratacağımızı da unutmamalıyız. Alışveriş yaparken tercihlerimizi iyi belirlemeliyiz, bu kirlilikte hepimizin mühim bir oranı var.”
