Türkiye’de son 5 senedir ani fiyat hareketleriyle gündemden düşmeyen, bilhassa son dönemde şundan oranlarda artışlarla tüm dikkatleri üstüne toplayan yaş meyve-sebzede çarpık tablo Rekabet Kurumu’nun raporuyla ortaya çıktı. Sabah’ta yer edinen habere bakılırsa rapora bakılırsa üretimde tüm yükü ziraatçi çekerken kârı tüccar, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler alıyor.
Raporda üretim, tedarik ve maliyet kalemlerinin senaryoları hesaplandı. Tüm aşamalarda maliyet kalemlerinin eklendiği tabloda ziraatçi asla kâr edemezken aracılar cebini dolduruyor.
1 TL olan ürün nerelere geliyor!
Örnek senaryoda kilogram fiyatı 1 TL olarak belirlenen 10 bin kilogramlık üründe, gelir vergisi stopajı ve Bağ-Kur vergisi düşüldüğünde çiftçinin eline 9 bin 700 TL kalıyor. Bu üründe tacirin ise kârı yüzde 16 olurken, Antalya Hal’indeki komisyoncu yüzde 8 kâr alıyor.
Yola çıkan bu ürüne İstanbul ya da Ankara’daki Hal komisyoncusu da yüzde 8 kâr ekliyor. Arkasından markete ürünü ulaştıracak olan sevkiyatçı devreye giriyor ve ürüne o da yüzde 17 kâr ekliyor.
Aynı ürüne son kârı ise yüzde 16 ile market koyuyor. Böylece kilogramı 1 TL olan ürün tüketiciye ulaştığında minimum 2.81 TL’yi buluyor. Tüm bu süreçte çileyi ziraatçi çekerken, aracı, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler ise tatlı kârını alıyor.
Raporda dikkat çeken bir başka tablo da Hal Kayıt Sistemi’ne (HKS) kayıtlı üretici ve aracı sayıları oldu. Buna bakılırsa komisyoncu ve tüccar sayısı, sisteme kayıtlı üretici sayısını geçti. Rapora bakılırsa HKS’ye kayıtlı üretici sayısı 12 bin 166 iken, sistemdeki tüccar ve komisyoncu sayısı 15 bin 438 oldu.
Tarımda tutarları düşürecek ve üretimi artıracak yol haritası
İthal girdiler için kurdaki hareketliliğe karşı kısa dönemde sübvansiyon, uzun dönemde ise sözleşmeli ziraat modeli devreye alınmalı
Çiftçilerin güçlendirilmesi için üretici birlikleri ve kooperatiflere üyelik teşvik edilmeli ve sistem bu organizasyonlar üstünden yürütülmeli. Birlik ve kooperatiflerin etkin bir halde etkinlik göstermesi sağlanmalı
Üretim planlaması yapılmalı. Teşvik politikası uzun dönemli olmalı, ekim öncesi açıklanmalı ve üretim planlaması ile uyumlu olmalı
Üretimi engellemiş olan ya da düşüren don, hastalık vs durumlara karşılık, sigorta benzer biçimde risk yönetim araçları etkin uygulanmalı
Doğru, karşılaştırılabilir ve zamanlı data mevzusunda piyasa şeffaflığı artırılmalı (Mecburi fiyat bildirimlerine ek olarak, üretim, kapasite, yığın, tecim benzer biçimde piyasa verilerine çiftçilerin ulaşımının sağlanması)
Aracıların üstlendiği fonksiyonları, tekrardan yapılandırılması ihtiyaç duyulan üretici birlikleri ve kooperatifler üstlenmeli (Ortak satın alma, ortak satış ve pazarlama, nakliye, soğuk zincir, depolama, ortak tedarik vb. faaliyetlerin yerine getirilmesi)
Haksız tecim uygulamalarına yönelik kurallar etkin bir halde uygulanıp, denetlenmeli
Finansman için yeni fonlar ve mekanizmalar geliştirilmeli
Gelir ve kırsal kalkınma desteği sağlanmalı
Gıdada vergi indirimi öncesini baz alan raporda, ürünün çiftçiden başlayıp tacir, komisyoncu, sevkiyatçı, komisyoncu, market ve tüketiciye varan tüm süreçleri incelendi. Çözüm haritasının da çıkarıldığı raporda, ziraat ürünlerinde gerçekleşen fiyat dalgalanmaları ve öteki konulardaki oldukça sayıdaki incelemenin yapıldığı vurgulandı. Bu kapsamda sektörde yapısal düzenlemeler yapılmasına karar verilmesi icap ettiğinin altı çizildi. Bu aşamada temel çözüm olarak görülen “çiftçilerin güçlendirilmesi” amacı doğrultusunda üretici organizasyonları ve kooperatifler üstüne yoğunlaşılması gerektiğine dikkat çekildi.
